Góra Chełmska

cel: Góra Chełmska 137m npm

uczestnicy: Wojtuś (wiek: siedem miesięcy), mama i tata

Chełmska Góra (137m npm) jest najwyższym nadmorskim wzniesieniem Pomorza Środkowego. Wał morenowy Góry Chełmskiej został ukształtowany w czwartorzędzie (10–15 tysięcy lat p.n.e.). Jest to glacjotektonicznie spiętrzona morena czołowa, w której tkwią porwiaki piasków i iłów trzeciorzędowych. Góra Chełmska rozdziela Równinę Słupską od Równiny Białogardzkiej. Z centralnej części Góry Chełmskiej spływa w kierunku północno-wschodnim strumień Grodna, który uchodzi do rzeki Unieści. Wał morenowy obejmuje wschodnią część miasta Koszalina. Góra Chełmska jest oddalona od Morza Bałtyckiego o 8 km w linii prostej.

Góra Chełmska ma cztery wyraźne wierzchołki, z których najwyższy to Krzyżanka o wysokości 136,2m npm (pozostałe to: Krzywogóra 133,0m npm, Leśnica 118,5m npm, Lisica 25,9m npm).

Wzgórze to stanowiło miejsce kultu ludów kultury łużyckiej, zaś później pomorskiej. Od starożytności aż do wczesnego średniowiecza było miejscem kultu obrządku pogrzebowego pogańskiego, a od XII do XVI wieku – miejscem kultu chrześcijańskiego.

Pierwsza wzmianka historyczna o Górze Chełmskiej pochodzi z 1214 roku, kiedy książę Bogusław II nadał klasztorowi norbertanów w Białobokach wieś Koszalin. W nadaniu tym położenie wsi określane jest wyrazem iuxta Cholin, co znaczy w pobliżu Chełma (Gollenberg). Fakt, że posłużono się nazwą Góry Chełmskiej dla określenia położenia wsi świadczy o pełnieniu znaczącej funkcji punktu orientacyjnego dla najbliższej okolicy.

Od 1911 r. do podnóży Góry Chełmskiej można było się dostać tramwajem, który kursował od dworca kolejowego przez centrum miasta.

Po 1945 podjęto próbę odtworzenia rekreacyjnego charakteru Góry Chełmskiej, niestety próby te szybko zaniechano z powodu permanentnej dewastacji i tak do 1989 roku, kiedy teren ten przekazano kościołowi rzymskokatolickiemu. Po 450 latach na Górę Chełmską powrócił kult maryjny. Szczyt Góry Chełmskiej został przekazany Szensztackiemu Instytutowi Sióstr Maryi, a tereny wokół szczytu cały czas czekają na inwestorów, którzy ponownie odtworzą rekreacyjny charakter tego miejsca.

Góra Chełmska jest jedną z trzech świętych gór Pomorza, pozostałe to Święta Góra koło Polanowa i góra Rowokół koło Smołdzina. W latach 1996-1999 powstał projekt utworzenia między Góra Chełmską a Świętą Górą koło Polanowa trasy turystyczno-pielgrzymkowej pod nazwą „Święte Góry Pomorza”. Trasa biegnie w oparciu o średniowieczny trakt łączący obie miejscowości. Krótsza trasa ma 33 kilometry, dłuższa 40 kilometrów. Ustawionych jest tu 31 kaplic z przedstawieniem scen z życia Chrystusa i 14 stacji Drogi Krzyżowej. Pierwsza pielgrzymka wyruszyła w 2000 roku i z każdym rokiem powiększa się grupa pątników. Na stałe wpisana jest do diecezjalnego kalendarza na sobotę i niedzielę ostatnich dwóch tygodni czerwca.

Dziś zbocza Góry to popularne miejsce spacerowe mieszkańców Koszalina.

Na najwyższym wierzchołku Góry Chełmskiej – Krzyżance (136,6m npm) znajduje się wieża widokowa. Jest to najwyżej położony punkt widokowy w okolicach Koszalina. Zbudowana w 1888 roku wieża znajduje się 8 km w linii prostej od brzegu Morza Bałtyckiego. Ma 31,5 metra wysokości co w połączeniu z wysokością wzgórza daje możliwość podziwiania widoków z wysokości 168 metrów nad poziomem morza. W przypadku płaskiego krajobrazu równin słupskiej i białogardzkiej daje to możliwość podziwiania bardzo rozległych widoków.

Góra Chełmska, od najdawniejszych czasów była miejscem kultu. Na przełomie XII i XIII wieku na Krzyżance zbudowano kaplicę pw. Najświętszej Marii Panny. Od XIIIw. Góra była słynnym w całej Europie sanktuarium maryjnym, do którego przybywali pielgrzymi z bardzo odległych krajów, także z Rzymu i hiszpańskiej Composteli. To tu, na cmentarzu przy sanktuarium maryjnym leży wielu pogrzebanych pątników, którzy sami dokonali wyboru miejsca swojego spoczynku. Po wprowadzeniu reformacji sanktuarium zostało zniszczone, a Góra popadła w zapomnienie. W XIX wieku w bezpośrednim sąsiedztwie szczytu wybudowano zespół budynków kawiarniano-restauracyjnych z wieżą widokową. Po 1945 r., do lat 60-tych budynki te były użytkowane, po czym opuszczone popadły w ruinę. Budynki restauracji i kawiarni zostały rozebrane a wieża pozostała. Na początku lat 90-tych w stanie katastrofalnym wieża wraz z przyległym terenem została przekazana Szensztackiemu Instytutowi Sióstr Maryi, który podjął się zagospodarowania szczytu Góry Chełmskiej. Wybudowaną wkrótce niewielką kapliczkę Matki Bożej Trzykroć Przedziwnej poświęcił 1 czerwca 1991 r. Jan Paweł II. Od tego czasu szczyt Góry pełni ponownie funkcję sakralną.
W latach 1990-91 staraniem Szensztackiego Instytutu Sióstr Maryi przeprowadzono remont kapitalny wieży widokowej, aby udostępnić ją zwiedzającym. Wykonawcą prac było PP Pracownie Konserwacji Zabytków w Szczecinie. Niestety, na początku lat 90-tych dobre materiały budowlane nie były jeszcze tak powszechnie dostępne w naszym kraju jak obecnie a produkowane poza granicami kraju posiadały ceny pozostające poza możliwościami finansowymi właściciela obiektu. Usytuowana na wzniesieniu w pobliżu Bałtyku wieża narażona jest na silne działanie agresywnych czynników atmosferycznych. Wyprodukowana na początku lat 90-tych w jednej z najlepszych cegielni w Polsce cegła nie wytrzymała tej próby. Dzięki remontowi przeprowadzonemu w latach 1990-1994 wieża została uratowana przed zniszczeniem. Wielu prac nie wykonano wówczas ze względu na brak środków finansowych, w tym także zabezpieczenia powierzchniowego murów zewnętrznych odpowiednim preparatem. Obecnie po ponad 20 latach od wykonanych prac mury wieży wymagały pilnego przeprowadzenia renowacji i właściwego zabezpieczenia, tym bardziej, że niektóre elementy gzymsu koronującego wieżę stanowiły zagrożenie dla życia ludzkiego. Wykazała to i potwierdziła ekspertyza i projekt budowlany, wykonany przez rzeczoznawców budowlanych z Politechniki Koszalińskiej.

Obecnie trwa remont wieży i w związku z prowadzonymi pracami konserwatorskimi wieża jest zamknięta dla zwiedzających.

Poza wieżą widokową na szczycie Góry znajduje się Sanktuarium Maryjne.

Dziś w skromnej, urokliwie położonej kapliczce można zobaczyć obraz „Matka Boża Trzykroć Przedziwna” będący kopią obrazu o tym samym tytule znajdującego się w niemieckim sanktuarium Schönstatt. Zabudowania sanktuarium otoczone są różańcem z 59 głazów pochodzących z dawnej kaplicy połączonych ozdobnym łańcuchem, tworząc strefę sacrum – strefę ciszy  i modlitwy.