Zakopane

Zakopane to stolica polskich Tatr. Dla turystyki odkryli je polscy XIX-wieczni artyści, którzy przyjeżdżali pod Tatry w poszukiwaniu natchnienia. Jednym z pierwszych stałych bywalców gór był Walery Eljasz-Radzikowski, krakowski malarz, a jednocześnie autor wydanego w 1870r. przewodnika po Tatrach. Do odkrywców zalicza się również Tytusa Chałbińskiego.

Jeśli ktoś zastanawia się kiedy na Krupówkach nie ma tłumów, to zapraszam by przeszedł się tym słynnym deptakiem poza sezonem, w dzień roboczy rano i w deszczu. Tak jak ja …

Ulica Krupówki to obok ul. Floriańskiej w Krakowie, Krakowskiego Przedmieścia w Warszawie, Sopockiego „Monciaka” (ul. Monte Cassino) i ulicy Piotrkowskiej w Łodzi najpopularniejsza ulica w Polsce.

Krupowki liczą obecnie około 1100 m długości. Nazwę przejęła od położonej w jej głównej części polany Krupówki, należącej do rodziny Krupowskich lub Krupów. Wąska początkowo ścieżka łączyła zakopiańskie Nawsie przy ulicy Kościeliskiej z Kuźnicami. Jako trakt łączący kuźnicką hutę z Kościołem przy ul. Kościeliskiej ścieżka była coraz bardziej uczęszczana, aż wreszcie około 1870 roku nabrała charakteru ulicy.

Góralskie osadnictwo przy Krupówkach sięgało w owym czasie jedynie do miejsca, gdzie stał dom Kuby Gąsienicy-Kołodzieja (nieco powyżej dzisiejszej poczty). W tym najbardziej na południe wysuniętym punkcie wsi u progu lat 70tych zatrzymywali się letnicy.W 1878 roku w okolicy obecnego sklepu sportowego BZYK (obecnie Reporter) i Kawiarni Europejskiej, a wówczas na podmokłej polanie, stanął dom Walerego Eljasza. Był to pierwszy dom w Zakopanem wybudowany przez letnika i wykorzystywany tylko w okresie letnim.

U progu XX w Krupówki stały się ważnym centrum handlowym, usługowym i administracyjnym. Środkowy odcinek ulicy szybko nabrał charakteru miejskiego, o zwartej murowanej zabudowie. (…) Przyczynił się do tego pożar, który 21 stycznia 1899 roku strawił kilkanaście domów w samym środku Krupówek. Na ich zgliszczach już w następnym roku wyrosły pierwsze murowane kamienice.

W latach 90tych ubiegłego wieku Krupówki poddano gruntownemu remontowi – położono betonową i granitową kostkę, ustawiono latarnie i nowe ławeczki…

29 listopada 2012r.

Niestety w deszczu przyszło mi odwiedzić przepiękny klimatyczny cmentarz na Pęksowym Brzysku, gdzie pochowani są zasłużeni ludzie Podhala i Tatr. Piękne, klimatyczne miejsce.

Nazwa cmentarza pochodzi od nazwiska darczyńcy ziemi, na której jest zlokalizowany, Jana Pęksy. W gwarze góralskiej „brzyz” („brzyzek”) oznacza urwisko nad potokiem.

Cmenarz powstał w XIXw. i jest miejscem szczególnym w historii Zakopanego. Jest śladem istnienia tych, którzy jak Tytus Chałubiński kreowali rzeczywistość miasta i tych, którzy tworzyli jego legendę, jak Sabała, czy słynny skoczek narciarski i kurier tatrzański Stanisław Marusarz. Jest śladem ostatnim artystów związanych z Tatrami, wrosłych swą twórczością w podhalański folklor oraz pamięcią o znanych przewodnikach tatrzańskich. Prawie każdy, kto zapisał się w dziejach miasta i Tatr znalazł tu swoje miejsce.

Na Pęksowym Brzyzku znajduje się około 500 grobów, w tym 250 osób zasłużonych. Cmentarz otacza kamienny mur. Prawie wszystkie nagrobki są niepowtarzalnymi dziełami sztuki, wykonanymi w drewnie, metalu lub kamieniu kapliczkami, góralskimi krzyżami, rzeźbionymi w motywy podhalańskie, malowanymi na szkle. Wiele z nich powstało w pracowni Władysława Hasiora (gdy jeszcze uczył w Liceum Technik Plastycznych w Zakopanem), m.in. rzeźby na grobie Marii Witkiewiczowej, Józefa Fedorowicza „Pimka”, Antoniego Rząsy, Wandy Widigierowej.

Zaraz przy wejściu, z prawej strony, znajduje się symboliczny grób Witkacego, razem z mogiłą jego matki. Nieco dalej pochowany jest Stanisław Marusarz (z żoną Ireną), Helena Marusarzówna i Kornel Makuszyński, na którego nagrobku palą się lampki przyniesione przez dzieci. Naprzeciw, po drugiej stronie alejki, znalazł swoje miejsce grób Władysława Orkana, z jego lewej strony spoczęły prochy Kazimierza Przerwy-Tetmajera, z prawej zaś Tytusa Chałubińskiego, a w drugim rzędzie Sabały i Stanisława Witkiewicza. W głębi cmentarza, znajdują się nagrobki Karola Stryjeńskiego, Antoniego Kenara, Jana Długosza, Antoniego Rząsy (którego dłuta jest pomnik na mogile Antoniego Kenara), Władysława Hasiora. Przy bramie – grobowiec rodziny Chramców, mogiła ks. Józefa Stolarczyka, a nieco dalej Beaty Obertyńskiej. Na końcu cmentarza, pod murem, najnowsza historia w dziejach cmentarza – kamienny nagrobek Mieczysława Biernacika, artysty-kowala i muzyka, który góralską filozofią połączył rzemiosło i sztukę.

Przed cmentarzem po lewej stronie od wejścia znajduje się zabytkowy kościółek pw. Matki Boskiej Częstochowskiej, najstarszy drewniany kościół w Zakopanem, powstały w latach 1847–1852. Kościół został zbudowany z inicjatywy pierwszego proboszcza Zakopanego ks Józefa StolarczykaWystrój wnętrza tworzą obrazy ludowe oraz drewniane figurki pochodzące z połowy XIX wieku. Na ołtarzu zaś znajduje się replika częstochowskiego obrazu „Czarnej Madonny”.

29 listopada 2012r.