Koszalin

Koszalin jest największym ośrodkiem Pomorza Środkowego. Dziś miasto liczy ponad 100 tysięcy mieszkańców i ma nadal aspiracje wojewódzkie (stolica województwa mieściła się tutaj w okresie 1950-1999).

Za pierwszą wzmiankę o Koszlainie niektórzy uznają zaznaczenie na antycznej mapie Klaudiusza Ptolemeusza (142-147) osiedla Scugrum, leżącego jakoby w okolicach dzisiejszego miasta. Ale o ciągłości dziejowej mówić możemy dopiero od czasów księcia pomorskiego Bogusława II, który w 1214r. nadał wieś Koszalice (Cossalitz) klasztorowi w Białobokach koło Trzebiatowa.

Dzieje Koszalina, tak jak dzieje Polski, nierozerwalnie związane są z chrześcijaństwem. Tak jak Polska rozpoczyna swój byt państwowy od Chrztu w 966r., tak Koszalin rozpoczyna swoją historię miejską od biskupiego aktu lokacyjnego z 1266r. Od początku patronował miastu Jan Chrzciciel, przez kilka wieków uwidoczniony w jego herbie. Koszalin nie wziął się znikąd, ale powstał w miejscu istnienia piastowskiej organizacji grodowej i kasztelańskiej, będącej częścią rozległej sieci osadniczej. Od początku miasto było silnie związane z sanktuarium na Górze Chełmskiej, z jednym z najbardziej znanych sanktuariów maryjnych w tej części Europy. Przywileje odpustowe potwierdzali dla niego kolejni papieże.

Nowy Koszalin lokowany został na prawie lubeckim, co podkreślało jego związki z morzem i gospodarką morską. Koszalin szybko rozwinął się w otoczony murami zamożny port (dostęp do morza przez jezioro Jamno oraz dwa awanporty na mierzei – Unieście i Czajcze). Koszalin wchodził w skład księstwa biskupiego, swoistej republiki teokratycznej, w ramach której miasto cieszyło się pełną autonomią. Jego powstanie wiąże się z dziejowym procesem zmagań, jakie przez czterysta lat, od XII do XVI wieku, toczono wokół Bałtyku w imię idei chrześcijaństwa. W ich wyniku wykształciły się struktury państwowe południowego  i wschodniego wybrzeża Bałtyku – współczesnej Litwy, Estonii, Łotwy, Finlandii.

Władztwo biskupie wchodziło w skład Księstwa Pomorskiego, państwa rządzonego przez słowiańską dynastię Gryfitów, skoligaconą dynastycznie z Polską. Wystarczy przypomnieć, że Anastazja, córka Mieszka Starego, była żoną księcia pomorskiego Bogusława I i matką dwóch władców pomorskich. Z kolei Anna Jagiellonka była żoną największego władcy w historii Pomorza, Bogusława X. Po pokoju westfalskim w 1648r., Księstwo Pomorskie przestało istnieć w wyniku rozbiorów dokonanych przez Szwecję i Brandenburgię. Państwo Gryfitów zeszło z areny dziejów. Koszalin znalazł się w granicach Brandenburgii, a później Prus – swoistego „państwa bez nardu”, którego ideologią był militaryzm.

W XIV wieku zbudowano port na jeziorze Jamno, a Koszalin został członkiem Hanzy. Miasto rozwijało się przez wieki, starając się odnosić korzyści z położenia nadmorskiego, rozwijają flotę i handel morski. Nabywało kolejne posiadłości nadmorskie. W średniowieczu rywalizował z Kołobrzegiem i Darłowem. W 1446r. Koszalin stoczył z Kołobrzegiem zazdrosnym o rosnące wpływy Koszalina na morzu, zwycięską bitwę. Były też w dziejach miasta epizody mniej chlubne – dyskryminacja ludności słowiańskiej  w miastach i urzędowe odgraniczanie jej praw. W czasach pruskich i niemieckich, zarządzeniami rasistowskimi objęto ludność żydowską.

Koszalin wyraźnie podupadł w XVIIw. Stało się to na skutek wojen i epidemii. Kolejny okres rozwoju przypadł na przełom XVII i XVIIw., kiedy pojawiały się pierwsze manufaktury.

W 1655r. w Koszalinie, w drodze  Francji do Polski, gościła Maria Gonzaga, królowa Polski, żona dwóch polskich królów: Władysława IV i Jana II Kazimierza. W 1807r. do Koszalina i okolic zawitało wojsko walczące u boku Napoleona. Przez miasto przeszły, a później stacjonowały w pobliżu oddziały uczestniczące w oblężeniu Kołobrzegu pod dowództwem pułkownika Antoniego Pawła Sułkowskiego. Po upadku Powstania Listopadowego w 1831r., internowani w Prusach żołnierze polscy budowali pod Koszalinem drogi bite.

Aż do 1918r. Koszalin nosił tytuł stolicy „księstwa kaszubskiego”, na które składały się powiaty koszaliński, kołobrzeski, białogardzki i szczeciński.

Po dojściu Hitlera do władzy, Pomorze stało się jednym z mateczników nazizmu w Niemczech. Tutaj hitlerowcy uzyskali najlepsze wyniki wyborcze. Stąd wyszła we wrześniu 1939 r. agresja na Polskę. W 1945r. pomorze stało się areną największej bitwy toczonej przez Wojsko Polskie od czasów Września 1939r. – bitwy okupionej ogromną daniną krwi. W ramach operacji pomorskiej 4 marca 1945r. został zdobyty Koszalin, stając się z czasem miastem polskim.

Z całym bagażem historycznym przejęli Koszalin po wojnie pierwsi przybysze z Gniezna, Pomorza i Wielkopolski, ale i innych rejonów kraju, repatrianci ze wschodu, zachodu, warszawiacy, którzy nie mogli wrócić do zburzonej stolicy. Rozpoczęła się najpierw odbudowa zniszczonego wojną miasta, a później jego gwałtowna rozbudowa.

Dziś Koszalin świętuje jubileusz 750-lecia miasta.

Generalnie Koszalin jest jednym z uboższych w zabytki ośrodków Pomorza. Spowodowały to wielki pożar w 1718r., późny okres intensywnego rozwoju, który przypadł tu dopiero na  XIXw. oraz kompletne zniszczenie wielu fragmentów starówki w 1945r. (m.in. rynku). Mimo tego, można tu jednak odnaleźć kilka ciekawych obiektów, a przy tym Koszalin jest miastem sympatycznym i pełnym terenów zielonych.

Obiektem najcenniejszym w Koszalinie jest katedra Najświętszej Maryi Panny, wzniesiona w okresie 1300-1333. w której zobaczyć można m.in. gotyckie rzeźby z dawnego ołtarza głównego – monumentalnego pentaptyku z 1512r. Renesansowy zamek książęcy spłonął już w 1718r. Jedyną pozostałością po nim jest fragment dawnej kaplicy zamkowej z gotyckim portalem, włączony w mury obecnej cerkwi prawosławnej. Są jeszcze fragmenty średniowiecznych murów miejskich przy ulicy Marii Ludwiki i Kazimierza Wielkiego, XV-wieczny Domek Kata przy ul. Grodzkiej (kat urzędował tu do 1893r.!) oraz kilka kamieniczek z XV i XVIw., ale przebudowanych w XVIIw. Poza obrębem starówki, przy ul. Modrzejewskiej, znajduje się gotycka kaplica św. Gartrudy, zbudowana w 1384r. jako cmentarna; jest ona odpowiednikiem opisanej wyżej słupskiej kaplicy św. Jerzego. Zwiedzanie Koszalina warto uzupełnić wizytą w Muzeum Okręgowym przy ul. Piłsudskiego, gdzie można poznać historię i kulturę Pomorza Środkowego. Oddział muzeum stanowi ryglowa rybacka Zagroda Jamneńska z drugiej połowy XVIIIw.

W Koszalinie spędziliśmy kilka dni. Zwiedziliśmy centrum, odwiedziliśmy ciekawe miejsca ukryte wśród nowoczesnych bloków, a także „zdobyliśmy” z Wojtusiem (już po raz kolejny) Górę Chełmską (137m npm).

W tekście powyżej wykorzystałam fragmenty artykułu opublikowanego w magazynie PRESTIŻ, „Polsko bądź dumna z Koszalina. Długi weekend rocznicowych wydarzeń” Mai Tomaszewskiej

sierpień 2016r.